Er an 2010, eth Parlament de Catalonha siguec mès que mès prolix en produccion legislatiua restacada damb ahèrs de lengua o damb contenguts lingüistics significatius, en un periòde que s’esten deth 2 de mai, damb era aprobacion dera Lei 10/2010, des persones immigrades e retornades en Catalonha, enquiath 1r d’octobre, damb era promulgacion dera Lei 35/2010, der occitan, aranés en Aran. Era Lei der occitan siguec aprovada en darrèr Plen dera legislatura[1] e siguec tanben era darrèra lei promulgada, pòqui dies abans dera dissolucion deth Parlament eth 4 d’octobre.

Aquera legislatura siguec mercada de cap a cap peth recors d’inconstitucionalitat presentat contra eth nau Estatut d’Autonomia en 2006 e era senténcia que ne harie eth Tribunau Constitucionau (TC) en 2010,[2] qu’ua des conseqüéncies ne serie era anullacion deth caractèr preferenciau dera lengua catalana que prevedie er Estatut. Per aquerò, tanben ei interessant de conéisher un shinhau eth detalh dera cronologia ena que s’impulsèc era naua lei q’auie de regular era oficialitat dera lengua occitana, coma prevedie er article 6.5 der Estatut.

Es prumèrs trabalhs d’elaboracion dera Lei 35/2010 se produsissen en 2008 laguens deth Programa Occitan en Catalonha,[3] impulsat per alavetz Secretariat dera Politica Lingüistica dera Generalitat. Ua des missions d’agueth Programa ère justaments eth desplegament legislatiu dera condicion de lengua oficiau qu’er Estatut de Catalonha autrejaue ar occitan. En aqueth punt eth Govèrn auie diuèrses opcions legislatiues[4] mès, fin finau, en 2009, eth Govèrn causic impulsar un projècte del lei pròpri e especific.

En Junh de 2009 cònste ja un avantprojècte de lei der aranés[5] en cors auançat d’elaboracion qu’en noveme d’aqueth an se presentèc tara informacion publica.[6] Eth tramit parlamentari comence pròpriaments eth 10 de hereuèr de 2010, damb eth debat de totalitat tengut en Plen dera cramba,[7] que concludís damb er arrepòrt de ponéncia e era aprobacion deth jutjament dera Comission de Politica Culturau eth 23 de junh,[8] que constituís eth document que s’elevarie ara aprobacion deth plen, passat eth periòde de vacances parlamentàries, eth 22 de seteme.

Tant er avantprojècte de lei coma eth projècte de lei sus er occitan s’impulsen, donques, en un periòde fòrtaments mercat pera expectativa d’ua senténcia deth Tribunau Constitucionau, que s’entrevedie que podie afectar es precèptes de contengut lingüistic deth nau Estatut. Dont eth caractèr preferenciau deth catalan. Es Trabalhs en comission parlamentària dera ponéncia dera Lei der occitan concludien justaments pòqui dies abans que se hesse publica era senténcia.[9] Per aquerò non se podie preveir quina serie era afectacion e era portada dera senténcia e, donques, non se produsien pas naues arrasons entà cambiar de procediment ena prepausa d’autrejar tanben un caractèr preferenciau ar occitan aranés en pròpri terriòri d’Aran coma, de hèt, se hec.

 

Ua preferéncia qu’evolucione

Eth prumèr borrolhon d’avantprojècte de lei prevedie ja eth caractèr preferenciau d’usatge der aranés en dus articles. Totun, anecdòta o curiositat, aquera prevision hège referéncia solament ar usatge dera part dera Administracion dera Generalitat e eth sòn sistèma institucionau (Parlament e organs estatutaris),[10] coma s’aquera  “preferéncia” non calesse entara Administracion aranesa[11] ne tas entitats locaus deth territòri, ne a d’autes administracions publiques, coma era der Estat. Eth caractèr de preferenciau der aranés tanpòc non se restacaue damb  aspèctes coma era definicion dera lengua pròpria d’Aran.

Per contra, eth tèxte deth Projècte de lei der aranés presentat ath Parlament[12] si qu’incorporèc ja er usatge preferenciau entàs institucions d’Aran e entara Administracion dera Generalitat, ena sua accion en Aran. Mès tà deuant, en cors dera tramitacion parlamentària, eth caractèr d’usatge “preferenciau” s’ahigerie entara Administracion der Estat, tanben ena sua accion en Aran.

 

Es senténcies deth TC e era lengua d’Aran

Quan se coneish e se publique era senténcia deth TC contra er Estatut eth 16 de junhsèga de 2010 comence ua naua situacion. Es Trabalhs dera ponéncia parlamentària[13] auien concludit recentaments e eth tèxte deth Projècte de lei passaue a èster prèst entà èster includit en orde deth dia d’un des pòques sesilhes plenàries que demorauen ena  legislatura . Era peticion d’un jutjament ath Consell de Garanties Estatutàries, que se hec eth 29 de junh (donques, encara abans dera publicacion dera senténcia deth TC) a instàncies deth grop parlamentari popular, se modifiquèc es previsions de calendari, e eth Projècte de lei non se podec includir en cap des plens de Parlament aqueth mes de junhsèga. Calie demorar ath periòde de sesilhes següent, dempús der estiu. Fin finau eth Jutjament deth Conselh de Garanties Estatutàries siguec emetut eth 6 d’agost,[14] çò que permetec que, in extremis, eth Projècte de lei se vedesse en darrèr Plen ordinari dera cramba, eth 22 de seteme, a on s’aprovèc.

Des cinc qüestions sus es quaus se sollicitèc eth jutjament deth Conselh de Garanties Estatutàries, tres èren justaments sus eth caractèr “preferenciau” der aranés, ua auta sus er “usatge normau”, e ua darrèra qüestion sus er usatge der aranés ena Administracion de justícia. Ath delà des ajustaments juridics que se demanaue d’aqueri concèptes, òm pòt auer era impression que se posaue en qüestion eth simple usatge der aranés per instàncies o administracions non estrictaments araneses. D’un aute costat, qué volie díder fin finau eth legislador damb eth concèpte “preferenciau”? Quina portada e quines conseqüéncies podie auer aqueth concèpte?

En tot estat de causa, ja en junhsèga de 2010, eth Conselh de Garanties Estatutàries tenguec en compde era senténcia deth TC, sus es concèptes o caractèr de “pròpri”, “normau” e “preferenciau” aplicadi ar usatge dera lengua. Concludie eth Conselh en sòn jutjament qu’eth caractèr “preferenciau”, tau coma s’emplegaue ena Lei der occitan, s’auie d’interpretar en contèxt qu’establie era quita nòrma, coma ua expression de volontat de normalizacion lingüistica e que, per aquerò, ère constitucionau e estatutari.

Aquera interpretacion contraste damb era recenta senténcia de hereuèr de 2018, en un sens totauments opausat. Efectivaments aguesta darrèra senténcia deth TC se limite a establir un parallelisme entre es concèptes “preferenciau”, “normau” e “pròpria” d’ua lengua emplegadi ena Lei 35/2010 damb es madeishi tèrmes emplegadi en Estatut de 2006, sense entrar a avalorar es diferéncies que se desprenen deth tèxte estatutari e deth tèxte dera naua lei. Atau, damb ua lectura e un exercici de coeréncia textuau coma eth que hè eth Jutjament 22/2010 deth Conselh de Garanties Estatutàries, se pòt interpretar qu’era valor de preferenciau en ua e auta lei pòden èster semblables mès non pas èster forçadaments identics. De mès, eth Jutjament deth Conselh de Garanties Estatutàries concludís que son diferenti e que, en cas dera Lei de er occitan:

 

“[…] Eth tèrme “preferenciau” a, en aguesta prevision normatiua, un sens multivòc, en tot èster era sua tòca eth foment e er emparament der aranés en toti es encastres, coma mesura de politica de normalizacion d’ua lengua minoritària.” [15]

 

Maugrat era especificitat diferenciada deth “preferenciau” en çò que tanh ara tòca, ara portada  e ar encastre juridic dera Lei der occitan respècte deth “preferenciau” estatutari, era Senténcia de TC de hereuèr 2018 les compare e i aplique, damb ua simpla règla de tres, es madeishi arrasonaments[16] entà establir era inconstitucionalitat deth caractèr preferenciau des articles 2.3.a, 5.4, 5.7 e 6.5 dera Lei 35/2010. Arribadi ad aqueth punt d’argumentacion òm pòt demanar-se se calie demorar sies ans dera interposicion deth recors d’inconstitucionalitat en noveme de 2011[17] entad aguesta simpla senténcia.

Era recenta senténcia deth TC[18] sus eth caractèr preferenciau der aranés remet era practica totalitat des arguments as fondaments juridics dera senténcia deth TC de junhsèga de 2010, que reprodusís a grani trèti. No apòrte cap d’element nau ne cap d’arrasonament juridic. A sensu contrario represente ua confirmacion d’immobilisme, en matèria lingüistica, der encastre juridic maugrat eth soent evocat “especiau respècte e emparament” der article 3.3 dera CE, qu’un còp de mès tanben mencione era senténcia deth TC de hereuèr 2018.

Coma en 2010, un aute argument que se reïtère damb enfasi ei era idèa d’un besonh de “preservacion der equilibri entre lengües cooficiaus”, concèpte que tanpòc se presentís quini ne poderien èster es contorns ne es bases que lo sostien. Entad aquerò cau demanar-se se quina ei era basa de legitimacion d’aguesta sòrta d’arguments e s’aqueri son desconnectadi dera realitat lingüistica e sociau sus era que se vò legiferar.

 

Normalizacion lingüistica en suspension?

A diferéncia de fòrça auti encastres a on es tribunaus recorren a experteses de professionaus e a opinions scientifiques o expèrtes, entà aplicar e interpretar ua lei, semble qu’en matèria lingüistica o de lengües aqueri demoren ath marge e non an entrada, encara, en mon juridic der Estat. Se non a cap de sens legiferar sense tier en compde era realitat, tanpòc aurie d’auer cap de sens era reiteracion de cèrta retorica juridica sense tier compde dera realitat e dera situacion, coma ei eth cas, d’extrèma precarietat e necessitat der occitan aranés, coma se constate enes resultats deth darrèr Sondatge d’usatges lingüistics dera populacion, amiat a tèrme en 2013 pera Direccion Generau dera Politica Lingüistica.[19]

Evocar pretenudi equilibris juridics en tot obviar es enòrmes desequilibris sociolingüistics e de normalizacion d’ua lengua equivau a  prescindir d’aqueth mandat e abilitacion constitucionau der article 3.3, que “Era riquesa des diferentes modalitats lingüistiques d’Espanha ei un patrimòni culturau que serà tòca especiau de respècte e proteccion.” Era CE permet era possibilitat de situacions de “desequilibri” coma mesures de compensacion de çò qu’eth legislador estime oportun tocant ua realitat sociau de pervivéncia o d’arrecuperacion d’ua lengua. Mès quina pòt èster era portada juridica o com se pòt desvolopar aguest especiau respècte e proteccion?

Circonscriure, com ac hè encara un còp de mès era senténcia deth TC de hereuèr de 2018, unicaments aqueres mesures compensatòries de normalizacion lingüistica a ua situacion istorica de desequilibri (juridic?) produsida en passat, e sostier-les sus aguesta idèa, ei non compréner era valor sociau e culturau a on s’inserís ua lengua e dera quau n’ei tanben expression. Ua politica lingüistica a de poder informar e provedir un futur ordenat d’ua lengua, e a de poder compdar damb estruments juridicaments adequadi e non dissociadi dera realitat sociau e dera volontat politica, que ne son era hònt de legitimacion principau. Ei sostenibla ua tau dissociacion entre sciéncia juridica e sciéncia sociolingüistica?

Un còp de mès se constate qu’en matèria de lengües non s’a volut considerar era situacion e realitat d’especiau besonh de proteccion e respècte que merite er occitan aranés,  que de bèra manèra s’exprimie damb aqueth caractèr preferenciau qu’era Lei 35/2010 autrejaue a Aran, entara sua normalizacion. Concèpte de normalizacion lingüistica, coma eth d’usatge normau dera lengua, comprenudi enquia ara coma constitucionaus segons era madeisha jurisprudéncia deth TC, que, coma s’establís ena recenta senténcia deth TC sus era preferéncia der aranés en Aran, tanben pòt èster objècte de limitacions. Avís als navigaires?

 

 

Xavier Moral Ajado

 

[1] Era darrèra sesilha plenària dera VIII legislatura siguec era num. 86, eth dia 22 de seteme de 2010 (DSPC-P num. 133 e BOPC num. 804).

[2] BOE num. 172, de 16 de junhsèga.

[3] Programa creat per Acòrd de Govèrn de junhsèga de 2007.

[4] Sus es opcions de regulacion possibles veigatz X. Moral, Er emparament legau der occitan aranés, en Estudis Romànics, num. 39, 2017, pagines 415-426.

[5] Ath començament tant er avantprojècte coma eth projècte de lei hègen referéncia solament ar aranés en sòn títol, tau coma arribèc ara cramba catalana. Fin finau, ena tramitacion era lei evolucionèc entà acabar damb eth nòm de Lei der occitan, aranés en Aran. Un cambiament qualitatiu important que tanben subervenguec ena evolucion e eth contengut dera nòrma.

[6] Edicte de 16 de noveme, publicat en DOGC num. 5512, de 24 de noveme.

[7] Jornaus de Sesilhes deth Parlament, séria P, num. 108, de 10 de hereuèr.

[8] Jutjament publicat en BOPC num. 750, de 23 de junh de 2010.

[9] Senténcia 31/2010, de 28 de junh de 2010, publicada en BOE num. 172, de 16 de junhsèga de 2010.

[10] Conselh de Garanties Estatutàries, Sindic de Grèuges, Sindicatura de Compdes e Conselh der Audiovisuau de Catalonha.

[11] Vedetz Conselh Generau d’Aran e organizacion territoriau des terçons.

[12] BOPC Num. 615, de 20 de gèr de 2010 (tramitacion num. 200-00080/08).

[13] Era constitucion dera ponéncia siguec eth 5 de mai de 2010 (BOPC ), e l’integrauen es deputats Carme Vidal i Huguet, deth Grop Parlamentari de Convergéncia e Union; Francesc Xavier Boya i Alòs, deth Grop Parlamentari Socialistes – Ciutadans peth Cambiament; Maria Àngels Cabasés Piqué, deth Grop Parlamentari d’Esquèrra Republicana de Catalonha, tanben designada ponenta relatora; Rafael López i Rueda, deth Grop Parlamentari deth Partit Popular de Catalonha; Francesc Pané Sans, deth Grop Parlamentari d’Iniciatiua per Catalonha Verdi – Esquèrra Unida e Alternatiua, e Carmen de Rivera i Pla, deth Grop Mixte.

[14] Veigatz eth Jutjament 22/2010, de 5 d’agost, sus eth Projècte de lei der occitan, aranés en Aran, deth Conselh de Garanties Estatutàries (BOPC num. 791, de 23 d’agost de 2010).

[15] En aguest sens, liegetz eth fondament juridic tresau, seccion dusau, deth Jutjament 22/2010, de 5 d’agost, deth Conselh de Garanties Estatutàries (BOPC num. 791, de 23 d’agost).

[16] De hèt, se pòt afirmar qu’era magistrada ponenta dera senténcia recenta deth TC non hè mès qu’un simple resumit e remission as arguments e fondaments juridics dera senténcia de 2010 concernent es concèptes d’usatge preferenciau, usatge normau e lengua pròpria.

[17] Recors d’inconstitucionalitat num. 4460-2011 (BOE 232, de 27 de seteme de 2011)

[18] Era Senténcia de 8 de hereuèr de 2018 deth TC, en demora de publicacion en BOE.

[19] En çò que tanh as principaus donades sus er aranés en aguesta sondatge, veigatz ua prumèra analisi de contèxt d’Aitor Carrèra, E qué ne hèm, der occitan?, Publicada eth 15 d’octobre de 2015 en aguest madeish blòg dera Revista de Lengua e Dret.